halo (sistem) ne demek?

Halo ya da resmî tanımıyla ikincil silindir yapı (), açık tekerlekli araba yarışlarındaki olası kazalardan pilotun kafasını korumayı amaçlayan bir güvenlik sistemidir.¹ 2015 yılının Ekim ayında ilk kez tanıtılan sistemin ilk testleri 2016 Formula 1 sezonundaki yarışların antrenman turlarında yapıldı.²

Temmuz 2017'de Uluslararası Otomobil Federasyonu, 2018 sezonundan itibaren geçerli olmak üzere halo sistemini güvenlik regülasyonlarına ekledi ve sistemin bütün Formula 1, Formula 2, Formula 3, Formula Regional, Formula E ve Formula 4 araçlarında kullanımını zorunlu kıldı.³ Ağustos 2017'de ise halo sisteminin resmî olarak ilk kez kullanıldığı Dallara F2 2018 aracı, 2018 Formula 2 sezonundan itibaren kullanılmak üzere tanıtıldı.⁴ FIA tarafından düzenlenen bu organizasyonlara ek olarak halo Indy Lights, Super Formula ve Euroformula Open açık tekerlekli serilerinde de kullanılmaktadır.⁵⁶⁷

Yapı

Sistem, araçtaki pilotun baş bölgesini çevreleyen ve aracın şasisine üç noktadan bağlı, yay şeklinde bir titanyum parçadan oluşmaktadır.⁸ 2016 yılındaki ilk prototiplerinde 7 kilogram olan yapının ağırlığı 2017'deki testlerde 9 kilograma yükseldi.⁹¹⁰ Çarpışma testlerinin ardından yapının ağırlığı, montajı ve monokoktaki değişikliklerle beraber sistemin ağırlığının resmî olarak regülasyonlara dâhil edilmeden evvel 14 kilogram olduğu belirtildi.¹¹ Sistemin aerodinamiye uygun olacak şekilde takımlar tarafından giydirilmesine izin verilmektedir.¹² FIA tarafından belirlenen üç üretici firma tarafından üretilmesi zorunlu olan sistemin takımlar ve araç üreticileri tarafından üretilmesine ise izin verilmemektedir.¹³

Halo araca kokpit açıklığının 975 mm önüne, simetrik olacak şekilde yerleştirilmektedir. Sistemin öndeki sabitlenme noktası araç tabanından 640 mm yukarıda bulunurken arkadaki iki sabitleme noktası da tabandan 675 mm yukarıda bulunmaktadır. Araç içindeki pilotun direksiyonu ve kaskı, sistemin ön sabitleme noktası ve kokpitin arkasındaki takla çubuğunun arasındaki hayali bir çizginin altında kalmalıdır.¹⁴

Halo sisteminin gereksinimleri, 8869-2018 nolu FIA standardında belirtilmiştir. Sistemin kullanılmadan önce 125 kN'a kadar kuvvetli yaklaşık 12,5 tonluk yüklere karşı dayanıklılığının test edilmesi gerekmektedir.¹⁵

FIA tarafından gerçekleştirilen ve 40 gerçek kazanın verisinin kullanıldığı bir simülasyonda halo sisteminin ölümcül kazalarda pilotun sağ kurtulma ihtimâlini %17 oranında arttırdığı tespit edilmiştir.¹⁶¹⁷

Geçmişi ve geliştirilme süreci

Arka planı

Yakın motor sporları tarihindeki kazalarla beraber tekrar tekrar gündeme gelen açık tekerlekli araba yarışlarındaki olası kazalarda pilotların kafa bölgelerinin korunması konusu, spordaki güvenlik önlemlerinin sürekli gelişimine rağmen yıllardır süregelen bir sorun oldu.¹⁸ 2009 Macaristan Grand Prix sıralama turlarının ikinci seansında öndeki araçtan kopan 800 gram ağırlığındaki metal parçanın Scuderia Ferrari pilotu Felipe Massa'nın kaskını delip pilotun kafatası bölgesinde kesikler, beyin sarsıntısı ve belirli bölgede kırığa sebebiyet vermesi ve Massa'yı komaya sokması; pilotların kafa güvenliğiyle ilgili Formula 1'deki en güncel örneklerden biridir.¹⁹ 2009'da Formula 2 pilotu Henry Surtees'in kafasına gelen tekerlek ve ve 2015'te IndyCar Series pilotu Justin Wilson'ın yine kafasına gelen parçalar sebebiyle yaşadıkları ölümle sonuçlanan kazalar, yine konuyla ilgili güncel örneklerden birkaçıdır.²⁰ Formula 1'de ise halonun kabulünden önceki son ölümlü kaza olan Marussia pilotu Jules Bianchi'nin 2014 Japonya Grand Prix'de Dunlop virajının çıkışında Adrian Sutil'in kazasının ardından piste giren çekicinin altında kalarak dokuz ay sürecek komanın ardından ölmesiyle beraber açık tekerlekli araba yarışı serilerindeki pilotların kafa güvenliği konusu yeniden gündeme oturdu.²¹ Buna karşın 2013'te kokpiti tamamen koruyacak iki parçalı bir kapağın kullanımı tartışılmış, yapılan testlerin ardından ise reddedilmişti.²²²³

İlk testleri ve geliştirilme süreci

Halo sisteminin temeli Mercedes'e ait taslak tasarımlara dayanmakta olup sistemin simülatör testleri, takımın test pilotu Anthony Davidson tarafından gerçekleştirildi.²⁴ İlk planlamaya göre sezonunda zorunlu olarak yürürlüğe sokulması planlanan sistemi geliştirme çalışmaları zamanında tamamlanamadığından 2016 yılının Temmuz ayında bu plan, bir yıl ertelenerek sistemin sezonundan itibaren yürürlüğe sokulması kararlaştırıldı.²⁵²⁶ Her ne kadar halonun yürürlüğe sokulması 1 yıl ertelenmiş olsa da sezonunun kalan yarışlarıda tüm pilotlar en az bir kere antrenman turlarında sistemi test ederek sistemin gelişimine katkıda bulundular.²⁷ Ocak 2017'de FIA'nın güvenlik direktörü Laurent Mekies, sistemin geliştirilme sürecinin tamamlandığını ve araçlarda kullanımına hazır olduğunu açıkladı.²⁸

FIA'nın sistemin geliştirilme sürecinde test ettiği üç olası kaza kategorisi; araçların başka araçlarla çarpışması, araçların pist kerbleri ve bariyerler gibi dış etmenlerle temas veya çarpışması ve araçların diğer nesnelerle çarpışmasıydı. Testler sonucunda halo sisteminin bir aracın statik yükünün 15 katına kadar dayanabileceğini ve sürücünün yaralanma riskini önemli ölçüde azalttığı görüldü. Ek olarak kaza senaryolarının birçoğunda halo sisteminin pilotun kafasını bariyerler ve diğer büyük sert objelerle temas etmekten koruduğu da gözlemlendi. Halo, ayrıca kaza sonucunda oluşan ve pilotun kafa kısmına isabet edebilecek küçük parçalara karşı da koruma sağladı.²⁹

Resmî olarak kullanımı

Sistemin kullanımı sadece Formula 1'de değil, FIA tarafından regüle edilen tüm Formula klasmanlarında zorunlu kılınmıştır.³⁰ Halo sisteminin tüm klasmanlarda zorunlu kılınması yeni araç modelleri gerektirdiğinden Formula E'de yeni araç jenerasyonuna geçilmiş, Formula 2 gibi bütün takımların aynı aracı kullandığı spesifikasyon serilerinde ise yeni araca geçilmiştir.³¹ Projenin kamuya tanıtılmasının ardından FIA serilerinin dışında IndyCar Series de projeyle ilgilenmiş, ancak halo sisteminin IndyCar'da yaygın şekilde kullanılan oval pist düzenlerindeki keskin virajlarda görüş açısını negatif yönde etkilemesinden dolayı kullanımından vazgeçilmiş ve yerine Red Bull tarafından tasarlanan aeroscreen sistemi seçilmiştir.³²³³³⁴

Basında çıkan haberlere göre FIA'nın 2018 sezonundan itibaren halo sisteminin kullanımına dair pilotlara yönelttiği anketin sonucunda pilotların az farkla sisteme karşıt oy kullanması nedeniyle sistemden vazgeçileceği düşünülüyordu.³⁵³⁶ Ancak belirlenen süre zarfı içerisinde halo sistemine alternatif olarak herhangi bir güvenlik önleminin alınamamasından ötürü FIA, Temmuz 2017'de 10 Formula 1 takımından 9'unun karşıt oyuna rağmen 2018 sezonundan itibaren halo sisteminin zorunlu olarak kullanılacağını açıkladı.³⁷ FIA'nın mümkün olan en erken sürede güvenlik önlemlerini arttırmasının bir diğer sebebi olarak ise Jules Bianchi'nin ailesinin Bianchi'nin yaptığı kazanın ardından FIA'ya açtığı davanın ardından başka bir olası kaza durumunda kendilerine yöneltilebilecek davalardan sakınma amacı olduğu iddia edildi.³⁸ Grand Prix Pilotları Birliği ise güvenlik önlemleri arttırılmadan gelecekteki araçların daha da hızlandırılamayacağını belirterek halo kararını memnuniyetle karşıladıklarını belirtti.³⁹

Halonun kullanımının ardından ortaya çıkan problemlerden biri de araçların araç üstü kamerasının görüş açısının negatif şekilde etkilenmesi oldu.⁴⁰

Halo sonrası kural değişiklikleri

Halo sisteminin Formula 1'de zorunlu olarak kabul edilmesiyle birlikte pilotun acil bir durumda aracını terk edebilmesi gereken süre, halo pilotun araca giriş çıkışını zorlaştırabileceği için arttırıldı. Ayrıca halo sisteminin kabulüyle beraber Formula 1 araçlarının minimum olabilecekleri ağırlık, 5 kilogram arttırıldı.⁴¹

Eleştiriler

Başlangıçta sistemin test sürüşleri sırasında onaylanmamış olan ön sabitleme noktası ile ilgili endişeler vardı.⁴² Sisteme karşı en sık kullanılan argümanlardan bazıları ise halo sisteminin pilotun görüş açısını önemli derecede kapatması ve olası bir kazada güvenlik görevlilerinin pilota erişimini engellediği için pilotu kurtarmaktan çok enkazda kalmasına sebep olacağı ihtimâliydi.⁴³⁴⁴⁴⁵ Halo sisteminin eleştirildiği bir diğer nokta ise sistemin fazla ağır olmasıydı. Aracın yukarısında ağır bir kütleyle konumlanan halo aracın kütle merkezini nispeten yukarı doğru çektiği için araçların viraj hızlarını düşüreceği, buna bağlı olaraksa tur sürelerinin yaklaşık onda bir saniye artacağı tahmin ediliyordu.⁴⁶

Sistem, ayrıca bazı eski ve güncel Formula 1 pilotlarından da eleştiri aldı. Üç kez dünya şampiyonu Niki Lauda, sistemin "yarış araçlarının özünü bozduğunu" iddia etti.⁴⁷ Sistemin kabulünden önce taraftarlar arasındaki yaygın görüş de halonun aracı görsel olarak çirkinleştirdiği ve pilotun görüş açısını kısıtladığı yönündeydi.⁴⁸ Red Bull Racing pilotu Max Verstappen, bir Formula 1 aracı kullanmanın şehir içinde bisiklet kullanmaktan daha az tehlikeli olduğunu belirterek halo sisteminin "Formula 1'in DNA'sını bozduğunu" söyledi.⁴⁹ Buna karşın birçok eski pilot ise halo sistemini memnuniyetle karşılarken üç kez dünya şampiyonu Jackie Stewart, halonun tanıtımını emniyet kemeri kullanımının yaygınlaştığı ilk zamanlara benzeterek haloya zamanla alışılacağını ve güvenlik açısından büyük bir adım olduğunu belirtti.⁵⁰

Formula E serisinin 2018-19 sezonununda kullanılacak Spark SRT05e aracına halo sisteminin zorunlu kılınmasının ardından aracın tanıtımı gecikti. Ayrıca sistemin temel tasarımındaki küçük farklar dışında Formula 1 için tasarlanan halo sisteminin direkt olarak kopyalanarak Formula E aracına yerleştirilmesi de eleştirilen bir diğer konu oldu.⁵¹ Sistemin Formula E aracı başına maliyeti 12.700 euro tutmaktadır.⁵²

Halonun ilk kez belirgin olarak ağır sonuçlanabilecek bir kazayı engellediği 2018 Belçika Grand Prix'deki Fernando Alonso ve Charles Leclerc'in karıştığı kazanın ardından halo hakkındaki görüşler çoğunlukla tersine dönerek olumlu hâl aldı.⁵³ Romain Grosjean'ın 2020 Bahreyn Grand Prix'de ve Lewis Hamilton ve Max Verstappen'in 2021 İtalya Grand Prix'de yaşadığı kazanın ardından da halo hakkında birçok olumlu görüş dile getirildi.⁵⁴⁵⁵

Alternatif sistemler

Halo sistemine alternatif olarak Red Bull Racing, aeroscreen adı verilen bir cam siperi geliştirse de yapılan incelemelerin ve testlerin ardından bu sistem Uluslararası Otomobil Federasyonu tarafından uygun bulunmadı.⁵⁶ Pilotların halo sistemine karşıt görüşlerinin ardından ise FIA, aeroscreen konseptine dayanan ve shield adı verilen, polivinil klorürden yapılmış benzer bir siper geliştirdi.⁵⁷ 2017 Britanya Grand Prix'deki ilk test sürüşlerinde ise Sebastian Vettel, siperin eğik açısının oluşturduğu görüş bozukluğu ve buna bağlı olarak oluşan baş dönmesinden şikâyet etti ve attığı ilk turun ardından sistemi aracından çıkarttı.⁵⁸ Pilotlardan shield sistemine gelen bir diğer eleştiri de sistemin yağışlı havada çıkaracağı olası zorluklar nedeniyle oldu.⁵⁹ 2018 yılında halo sisteminin kabul edilmesiyle shield sisteminden tamamen vazgeçildi.⁶⁰

Halonun etkili olduğu kazalar

Halo sistemi, bir ağır kazayı ilk kez belirgin olarak 2018 Belçika Grand Prix'de önledi. Yarışın startı sırasında Fernando Alonso'nun McLaren MCL33'ü, havalanarak Charles Leclerc'in Sauber C37'inin üstüne çıktı. Alonso'nun sağ ön tekeri Leclerc'in aracının halo sistemine çarptı, böylece halo sistemi Leclerc'in kafasını olası bir darbeden korumuş oldu.⁶¹ Yarışın ardından Leclerc "Hiçbir zaman halo sistemini desteklemedim ama bugün halonun aracımda olduğundan çok mutlu olduğumu söylemem gerekiyor." ifadeleriyle halonun kazadaki etkisinden bahsetti.⁶²

Aynı yıl Formula 2'nin Barselona etabında Arden'in Japon pilotu Nirei Fukuzumi'nin aracı Russian Time'ın bir diğer Japon pilotu Tadasuke Makino'nun aracının halo kısmına çıktı. Böylece halo sistemi, Makino'nun başını Fukuzumi'nin aracı tarafından ezilmekten korumuş oldu. Olayın ardından Makino da tıpkı Leclerc gibi, "Aracı ilk kez kullandığımda haloyu iyi bulmamıştım çünkü bir şey göremiyordum ancak bugün halo hayatımı kurtardı. Halo çok önemli. [...] Artık halonun nasıl çalıştığını anladım. Ne olduğu hakkında fikrim yok ancak halo olmasaydı sanırım [Fukuzumi'nin] tekeri kaskıma çarpacaktı." ifadeleriyle halonun hayatını kurtardığını belirtti.⁶³

2019 Formula 3 sezonunun Monza ayağında Campos Racing pilotu Alex Peroni'nin aracı, Parabolica virajındaki sosis kerb'le yaşadığı temasın ardından havalandı ve takla atarak ve bariyerlerin üstünden sekerek dışarıya uçtu. Olayın ardından o zaman Scuderia Toro Rosso'da yarışan Formula 1 pilotu Pierre Gasly, "Hiçbir zaman haloyu desteklemediğimi söylemeliyim. [Buna karşın] bu görüntüler, [halonun] varlığı için açıkça iyi bir neden. Halosuz ne olacağını asla bilemeyeceğiz ve bunu hayal etmek dahi istemiyoruz." diyerek halonun Peroni'nin kaza sonrası hayatta kalmasında etkisi olduğunu belirtmiştir.⁶⁴

2020 Bahreyn Grand Prix'de Haas pilotu Romain Grosjean, Haas VF-20 aracının AlphaTauri pilotu Daniil Kvyat'ın aracıyla yaşadığı temasın ardından bariyerlere girdi. Kazanın etkisiyle Grosjean'ın aracı ortadan ikiye ayrıldı ve alevler içinde kaldı. Kaza sonucunda aracın ön kısmı bariyeri yarıp bariyerin arka kısmına geçti, aracın arka yarısı ise bariyerin önünde kaldı. Buna rağmen halo sistemi, bariyerin üst kısmını baskılayarak bariyerde pilotun hasar almasını engelleyecek kadar boşluk bırakmayı başardı ve Grosjean'ın kafa bölgesini olası bir hasardan kurtardı. Halo sisteminin getirdiği en büyük endişelerden biri olan olası bir kazada pilotun araçtan çıkmasını zorlaştırma ihtimâlinin aksine Grosjean, büyük bir yardım almadan kendi başına araçtan çıkmayı başardı ve otuz saniyeyi aşkın süre alevler içinde kalmasına rağmen kazadan sadece el bölgesinde yanıklarla kurtuldu.⁶⁵ Kazanın ardından Grosjean, "Birkaç yıl önce haloyu desteklemiyordum ama bence halo Formula 1'e gelen en önemli yenilik ve eğer halo olmasaydı şu an sizinle konuşamazdım." ifadeleriyle halonun kendi geçirdiği kazadaki önemini dile getirmiştir.⁶⁶ 1974 Birleşik Devletler Grand Prix'de yaşanan benzer bir kazada ise pilot Helmuth Koenigg kafası koparak ölmüştü.⁶⁷

2021 İtalya Grand Prix'de Lewis Hamilton ve Max Verstappen'in yaşadıkları temasın ardından Verstappen'in Red Bull Racing RB16B aracı, Hamilton'ın Mercedes-AMG F1 W12 E Performance'ının üstüne çıktı. Verstappen'in tekeri Hamilton'ın kaskıyla hafif şekilde temas etse de halo sistemi, Hamilton'ın kafasını ezilmekten kurtardı. Olayın ardından Lewis Hamilton, "Halo boynumu kurtardı." şeklinde açıklama yaptı.⁶⁸ Ayrıca Mercedes takım patronu Toto Wolff, "Halo [Hamilton'ın] hayatını kurtardı. Eğer halo olmasaydı yaşanacaklardan bahsetmek dahi istemiyorum." diyerek halonun önemine dikkat çekmiştir.⁶⁹ Hamilton, olayın ardından yaşadığı hafif temas nedeniyle baş ağrısı çekse de halonun daha kötü bir hasarı önlediğini belirtti.⁷⁰

Pinnacle Motorsport pilotu Salih Yoluç, 2022 Formula Regional Asya Şampiyonası'nın Abu Dabi 1. ayağının üçüncü yarışının başlangıcında Cem Bölükbaşı ve Amna Al Qubaisi ile yaşadığı ve Yoluç'un yarış dışı kalmasına sebep olan kazanın ardından Twitter'dan kendisini halonun koruduğunu belirtti.⁷¹

Notlar

Kaynakça

Dış bağlantılar

Orijinal kaynak: halo (sistem). Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

Footnotes

1. ↩
2. ↩
3. ↩
4. ↩
5. ↩
6. ↩
7. ↩
8. ↩
9. ↩
10. ↩
11. ↩
12. ↩
13. ↩
14. ↩
15. ↩
16. ↩
17. ↩
18. ↩
19. ↩
20. ↩
21. ↩
22. ↩
23. ↩
24. ↩
25. ↩
26. ↩
27. ↩
28. ↩
29. ↩
30. ↩
31. ↩
32. ↩
33. ↩
34. ↩
35. ↩
36. ↩
37. ↩
38. ↩
39. ↩
40. ↩
41. ↩
42. ↩
43. ↩
44. ↩
45. ↩
46. ↩
47. ↩
48. ↩
49. ↩
50. ↩
51. ↩
52. ↩
53. ↩
54. ↩
55. ↩
56. ↩
57. ↩
58. ↩
59. ↩
60. ↩
61. ↩
62. ↩
63. ↩
64. ↩
65. ↩
66. ↩
67. ↩
68. ↩
69. ↩
70. ↩
71. ↩

Kategoriler